بدون تردید انسانیت انسان و خلیفه اللهی او درپرتو خودسازی و تهذیب نفس محقق می شود زیرا خدای متعال استعداد انسانیت و خلیفه خدا شدن را به صورت بالقوه در سرشت انسان به ودیعت نهاده نه بالفعل. بنابراین انسانهای واقعی کسانی هستند که در مسیر به فعلیت رساندن استعدادهای خود برای انسان شدن یا آدم شدن تلاش و مجاهدت مستمری می نمایند . ماه رمضان ماه ضیافت الله است و بستر و شرایط روحی و معنوی برای خودسازی و تهذیب نفس فراهم است. اما اینکه با چه روشی باید به این مهم پرداخت به طور طبیعی یک سلسله دستورات و آدابی در این ماه پرفیض و برکت برای روزه داران گفته شده که باید به آنها عمل کرد . اما در کنار آن، دستورات کاربردی دیگری نیز وجود دارد که منحصر به ماه مبارک رمضان نیست لکن...
شرایط معنوی و عبادی این ماه جهت اجرایی کردن این روش و توصیه ها می تواند برای انسان راهگشا باشد. در اینجا روش خودسازی را از زبان کسی بیان می کنیم که خود سالک الی الله و اسوه تقوی و فضیلت و اخلاق بود و او استاد شهید مرتضی مطهری (ره) است که دراین زمینه درکتاب تعلیم و تربیت از صفحه 373 تا 376 می نویسد:
ز نظراسلام، اگر کسی بخواهد خودش را تربیت کند، اولین شرط، «مراقبه» است. مراقبه چیزی است که همیشه باید همراه انسان باشد؛ یعنی همیشه انسان باید حالش، حال مراقبه باشد. دستور دیگری هست که نام آن را «محاسبه» می گذارند. این هم درخود متن اسلام آمده است. در نهج البلاغه می فرماید:«حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا و زنوها قبل آن توزنوا»: پیش از آن که از شما حساب بکشند که در قیامت خواهند کشید خودتان همه جا از خودتان حساب بکشید؛ و خودتان را این جا وزن بکشید، پیش از این که آن جا شما را بکشند.
می گویند قبل از مراقبه و محاسبه، یک چیز هست و بعد از مراقبه ومحاسبه نیز یک چیز. قبل از مراقبه، «مشارطه» است؛ یعنی اول انسان باید با خودش قرارداد امضا کند، که اینها را اغلب روی کاغذ می آورند. روی کاغذ با خودشان شرط می کنند و پیمان می بندند که این گونه باشیم؛ چون اگر مشارطه نشود و اول انسان با خودش قرار داد نبندد، موارد را مشخص نکند و برای خودش برنامه قرار ندهد، نمی داند چگونه از خودش مراقبه کند.
مثلا اول با خودش یک قرارداد می بندد که خوراک من این جور باشد، خواب من این جور باشد، سخن من این جور باشد، کاری که باید برای زندگی خودم بکنم این جور باشد. کاری که باید برای خلق خدا بکنم، این جور باشد و وقت من این جور باید تقسیم شود. اینها را در ذهن خودش مشخص می کند یا روی کاغذ می آورد و امضا می کند، و با خودش پیمان می بندد که طبق این برنامه عمل کند. و بعد هم همیشه از خودش مراقبت می کند که همین طوری که پیمان بسته، رفتار کند. همچنین درهر شبانه روز، یک دفعه از خودش حساب می کشد که آیا مطابق آنچه که پیمان بستم، عمل کردم؟ آیا از خود مراقبت کردم یا نکردم؟ اگر عمل کرده بود، بعدش شکر و سپاس الهی و سجده شکر است؛ و اگر عمل نکرده بود. مسأله «معاتبه» در کار می آید (یعنی خود را ملامت کردن)؛ اگر کم تخلف کرده باشد «معاقبه» در کار می آید (یعنی خود را عقوبت کردن)؛ اگر زیاد تخلف کرده باشد، که آن عقوبت کردنها با روزه ها و با کارهای خیلی سخت بر خود تحمیل کردن و مجازات کردن خود است. اینها از اصول مسلم اخلاق و تربیت اسلامی است.
ممکن است کسی چنین تصور کند که محاسبه نفس، کار ریاضت کشان و ارباب سیر وسلوک است و اما مردم عادی معنا ندارد که برای محاسبه نفس داشته باشند.
عرض می کنم این طور تفکر اشتباه است. اولاً قرآن کریم که ابتکار این دستور را کرده و همچنین اولیای دین، این دستور را مخصوص یک دسته معین نکرده اند. اگر کسی ایمان دارد به حساب و کتابی درجهان و به این که عمل گم نمی شود، باید محاسبه نفس داشته باشد. مگر درجهان دیگر، تنها از ریاضت کشان و ارباب سیر و سلوک حساب می کشند؟! نه، از همه
